Bezsenność
to najczęstsze zaburzenie snu. Osoby cierpiące na bezsenność skarżą się na trudności w zasypianiu, utrzymaniu snu, zbyt wczesne budzenie się lub sen o złej jakości, który nie daje wypoczynku. Aby rozpoznać chorobę, objawy muszą się utrzymywać przez przynajmniej 1 miesiąc i występować przez co najmniej 3 noce w tygodniu oraz powodować gorsze funkcjonowanie w ciągu dnia.
Bezsenność przygodna (o czasie trwania do kilku dni) i bezsenność krótkotrwała (o czasie trwania do 4 tygodni) są najczęściej powodowane reakcją na stres (np. problemy zawodowe, szkolne, rodzinne) lub zmianą tryby życia (np. przeprowadzka, podróż ze zmianą stref czasu). Bezsenność krótkotrwałą mogą wywołać również choroby somatyczne, na przykład infekcje, choroby przebiegające z bólem.
Bezsenność przewlekła, czyli trwająca powyżej miesiąca, najczęściej jest związana z zaburzeniami psychicznymi (szczególne depresją i zaburzeniami lękowymi), przewlekłymi chorobami somatycznymi (np. zaburzeniami hormonalnymi, przewlekłymi stanami zapalnymi np. reumatoidalnymi, przewlekłymi zespołami bólowymi, chorobami neurologicznymi i narządu ruchu, które uniemożliwiają aktywność fizyczną w ciąg dnia) oraz uzależnieniami na przykład od alkoholu.
Zaburzenia rytmu okołodobowego
Zespół opóźnionej fazy snu
Jest najczęstszym zaburzeniem rytmu okołodobowego. Szczególnie często dotyczy osób młodych, poniżej 30. roku życia. Jej istotą jest opóźniona w stosunku do przeciętnej w społeczeństwie pora snu. Początek snu występuje po godzinie 2.00, natomiast jeśli pacjent może spać rano do woli, profil snu i długość snu są prawidłowe. Przesunięcie fazy snu występuje najczęściej już od dzieciństwa i nasila się w okresie dojrzewania. Osoby dotknięte zespołem opóźnionej fazy snu pozostają często klinicznie bez objawów, aż do czasu pójścia do szkoły, czy podjęcia pracy, kiedy to zaburzenie staje się źródłem problemów z porannym wstawaniem.
Zespół przyśpieszonej fazy snu
Jest typowy dla osób po 60. roku życia. Preferowana pora snu zaczyna się wtedy często już przed godziną 21.00, a sen kończy się o często już o 3.00–4.00 w nocy.
Rytm wolno biegnący
To rzadko występujące zaburzenie, najczęściej obserwowane u osób niewidomych lub znajdujących się w izolacji od czynników środowiskowych i interakcji społecznych. Pacjent każdego dnia zasypia i budzi się później, zgodnie z jego własnym wewnętrznym rytmem okołodobowym, dłuższym niż 24 godziny.
Nieregularny rytmu okołodobowy
Związany jest z nieregularnym trybem życia i pracą zmianową. Praca zmianowa jest szkodliwa i w ciągu kilku–kilkunastu lat prowadzi do wystąpienia zaburzeń snu u większości pracujących w trybie zmianowym osób i zdrowia tych osób.
Zaburzenia oddychania podczas snu
Obturacyjny bezdech senny
Polega na występujących podczas snu wielokrotnych epizodach zatrzymania oddychania lub spłyceniu oddechu, skutkujących niedotlenieniem organizmu i przerywaniem snu.
Powodują one liczne szkodliwe następstwa dla zdrowia: zaburzenia koncentracji uwagi, zmęczenie, senność w ciągu dnia (ryzyko spowodowania wypadku samochodowego, gorsza wydolność w pracy), oporne na leczenie nadciśnienie tętnicze, otyłość, znacznie zwiększają ryzyko udaru mózgu i zawalu serca.
Według niektórych szacunków bezdech senny może dotyczyć ponad 25% mężczyzn po 40. roku życia!
Hipersomnie
Odczuwanie wzmożonej senności w ciągu dnia, która pojawia się pomimo spania podczas wypoczynku nocnego. Senność może występować w trakcie codziennych czynności i aktywności. Należą tu narkolepsja, hipersomia związana z chorobami somatycznymi, zażywanymi substancjami np. lekami.
Zaburzenia ruchowe związane ze snem
Zespół niespokojnych nóg
Przymus poruszania kończynami szczególnie nasilony w godzinach wieczornych, powodujący istotny dyskomfort dla pacjenta i utrudniający zasypianie.
Bruksizm
Niekontrolowane zaciskanie zębów lub zgrzytanie zębami jest problemem, który dotyka coraz więcej pacjentów. Szczególnie często dotyczy osób narażonych na stres i żyjących w napięciu.
Parasomnie
Charakteryzują się występowaniem nietypowych zachowań lub doznań podczas snu.
Somnambulizm (lunatykowanie)
W zależności od nasilenia zaburzenia, osoby chore na somnambulizm mogą siadać w łóżku, wstawać z niego, chodzić po sypialni, a nawet z niej wychodzić.
Zaburzenia zachowania podczas snu
Powtarzające się podczas snu gwałtowne zachowania, podczas których osoba śpiąca rzuca się we śnie, kopie, bije, zrywa się z łóżka i czasem krzyczy. Po obudzeniu pacjent niczego nie pamięta. Zachowania te mogą skutkować zranieniem się pacjenta lub zranieniem osoby z nim śpiącej, upadkiem z łóżka.
Zaburzenia te są niepokojące i powinny skłonić pacjenta do zasięgnięcia opinii specjalisty, ponieważ, często są wczesnym objawem rozpoczynających się chorób zwyrodnieniowych mózgu (np.Choroba Parkinsona). Istotnie także zaburzają funkcje poznawcze (pamięć, koncentrację) i funkcjonowanie pacjenta w trakcie dnia.
Zespół jedzenia nocnego
Jest problemem z pogranicza zaburzeń odżywiania się i zaburzeń snu.
W skład zespołu jedzenia nocnego wchodzą zaburzenia snu w postaci bezsenności (3 razy w tygodniu i częściej) i nadmierne wieczorne i nocne łaknienie (spożywanie większości dziennej racji żywnościowej po godzinie 19.00).
Pomiędzy kolacją a początkiem snu i/lub w nocy pojawia się niepohamowany przymus jedzenia. Pacjent często ma poczucie, że jeśli czegoś nie zje, to nie będzie w stanie zasnąć. Częściej problem ten dotyczy osób otyłych i odchudzających się.
Pacjenci odczuwają zmęczenie, mają poczucie winy, wstydu, niską samoocenę, często również towarzyszące stany lękowe i depresyjne.
Lęki nocne
Polegają na nagłym wybudzeniu ze snu głębokiego, któremu towarzyszy przeraźliwy krzyk, płacz, pobudzenie, uczucie silnego lęku.
Koszmary senne
Intensywne i przerażające sny, w których odczuwamy zagrożenie, występujące najczęściej w drugiej połowie nocy. Sporadyczne koszmary senne są zjawiskiem normalnym, jednak występujące często, powodują wielokrotne wybudzanie się, zmęczenie oraz napięcie i lęk utrudniające zasypianie w kolejnych nocach. Częściej występują w depresji, zaburzeniach lękowych i zaburzeniach stresowych – pourazowych. Mogą również stanowić objaw uboczny niektórych leków.
Opracowanie artykułu: Monika Konopczak, lek. med. Spec. Psychiatra, Psychoterapeuta