Nadmierna senność jest problemem zgłaszanym przez dużą część pacjentów. Czasem może być to objaw poważnej choroby, ale bywa i tak, że związany jest on z nieprawidłowym stylem życia.

Dla uporządkowania i doprecyzowania nazewnictwa (czasem niewłaściwie używanego naprzemiennie), z medycznego punktu widzenia, warto wyróżnić:

  1. Zmęczenie – jest to stan powstały w wyniku nadmiernego wysiłku lub deprywacji snu.
  2. Nadmierna senność – która nie musi być objawem chorobowym, a może być związana z nieprawidłową higieną snu lub zbyt krótkim czasem snu.
  3. Hipersomnia – kategoria diagnostyczna (stan chorobowy) charakteryzująca się wydłużonym czasem snu i nadmierną sennością w ciągu dnia.
  4. Somnolencja – nadmierna senność patologiczna należąca do ilościowych zaburzeń świadomości (np. po urazach czaszkowo-mózgowych, udarach).
  5. Sedacja – nadmierna senność będąca wynikiem stosowanej farmakoterapii lub zażywaniem środków psychoaktywnych.

Skrócenie czasu snu nocnego spowodowane np. stylem życia, zbyt późnym kładzeniem się spać przy konieczności wczesnego wstania, np. do szkoły, pracy (będące nawykiem lub objawem przesunięciem cyklu snu i czuwania) wywołują uczucie wzmożonej senności w ciągu dnia. W tych przypadkach wystarcza zmiana stylu życia i dostosowanie ilości snu do potrzeb organizmu oraz stosowanie się do zasad higieny snu, ewentualnie wspomagane terapią behawioralną.

Jeśli mimo, że dbamy o to, żeby nasz sen był wystarczająco długi, jednak w ciągu dnia czujemy się nadmiernie senni, niewyspani, może to świadczyć o stanie chorobowym, którego nie należy bagatelizować.

Hipersomnia stanowi także źródło cierpienia dla pacjenta, zaburza jego funkcjonowanie zawodowe, społeczne i rodzinne, sprzyja pojawieniu się zaburzeń depresyjnych czy lękowych, zwiększa istotnie ryzyko wypadków komunikacyjnych.

Hipersomnia

Głównymi przyczynami hipersomnii wymagającymi leczenia są:

  1. Narkolepsja.
  2. Nadmierna senność w chorobach somatycznych.
  3. Nadmierna senność występująca w zaburzeniach psychicznych.
  4. Zaburzenia Oddychania w Czasie Snu (ZOCS).

Narkolepsja

Jest to choroba o wciąż nie znanej przyczynie, charakteryzująca się 4 objawami:

Objawy narkolepsji

  1. Nadmierna senność w ciągu dnia – objaw występujący u wszystkich pacjentów.
  2. Katapleksja – obustronna utrata napięcia mięśniowego, występująca przy silnych emocjach (najczęściej przy śmiechu, rzadziej przy strachu, lęku, złości), powodująca nagłe upadki (charakterystyczne zgięcie w pół, ugięcie kolan), lub w lżejszych postaciach ograniczona do mniejszych grup mięśniowych (np. opadanie żuchwy, wysuwanie języka, opadnięcie powiek). Pacjent jest świadomy w trakcie napadu katapleksji.
  3. Porażenie przysenne – niemożność poruszenia się przez kilka sekund lub minut pojawiające się podczas zasypiania lub budzenia się; występuje u większości pacjentów z narkolepsją
  4. Omamy przysenne – opisywane jako „żywe sny na jawie”, mające charakter wrażeń słuchowych lub czuciowych (np. pacjent słyszy odgłosy, których nie ma w rzeczywistości)

Głównym objawem jest wzmożona senność w ciągu dnia, której towarzyszą krótkie lub dłuższe, regenerujące lub nie, drzemki.

Narkolepsja istotnie zaburza funkcjonowanie pacjenta, oraz przyczynia się do otyłości, cukrzycy typu II, u 40 % pacjentów występują zaburzenia psychiczne – depresja, dystymia, zaburzenia lękowe.

Rozpoznanie narkolepsji

Rozpoznanie narkolepsji stawia się na podstawie dokładnie zebranego wywiadu. Czasem jednak konieczne jest wykonanie dodatkowych badań takich jak Wielokrotny Test Latencji Snu MSLT (polegający na ocenie zdolności do zasypiania pacjenta w czasie dnia, w warunkach braku zewnętrznych czynników pobudzających).

Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego – przy stwierdzanym niskim poziomie hipokretyn, rozpoznaje się u pacjenta I typ narkolepsji.

Leczenie narkolepsji

Leczenie narkolepsji polega poza stosowaniem metod behawioralnych (np. nakierowanych na zwiększenie czuwania pacjenta, utrzymywaniu regularnego harmonogramu snu), na stosowaniu leków stymulujących czuwanie (zmniejszających odczuwaną senność w ciągu dnia), oraz leków działających nasennie przy współistniejącej bezsenności.

Nadmierna senność w chorobach somatycznych

Hipersomnia może towarzyszyć niektórym chorobom somatycznym, takim jak:

  1. Niedoczynność tarczycy.
  2. Anemia (niedobory żelaza, wit. B12, niedobór kwasu foliowego, wit D).
  3. Cukrzyca.
  4. Niewydolność nerek, wątroby lub serca.
  5. Choroby neurologiczne.

Dlatego przed udaniem się do Poradni Zaburzeń Snu warto wykonać komplet badań biochemicznych aby wykluczyć przewlekłe choroby somatyczne jako powód hipersomnii.

Nadmierna senność w zaburzeniach psychicznych

Kolejną istotną przyczyną hipersomnii są zaburzenia psychiczne, a wśród nich przede wszystkim:

  1. Zaburzenia depresyjne, w tym 50% stanowią osoby z sezonowymi zaburzeniami afektywnymi.
  2. Reakcje na ciężki stres, zaburzenia adaptacyjne.
  3. Zaburzenia lękowe.
  4. Zespoły otępienne.

Powyżej wymienione są przyczyną 70% wszystkich hipersomnii. Częściej cierpią na nią kobiety.

Leczenie ww. zaburzeń polega na na farmako- i pychoterapii.

W leczonych zaburzeniach depresyjnych, hipersomnia stanowi czasem tzw. objaw rezydualny, czyli utrzymuje się mimo ustąpienia większości objawów depresji.

Konieczna wówczas może być optymalizacja/modyfikacja leczenia (zmiana na inny lek przeciwdepresyjny, dodanie leku o działaniu stymulującym).

Nadmierna senność w zaburzeniach oddychania podczas snu (ZOCS):

Wśród najczęstszych zaburzeń oddychania podczas snu wymienić należy:

  1. Obturacyjny bezdech senny (OBS).
  2. Centralny bezdech senny (CBS).
  3. Zespół hipowentylacji/hipoksemii podczas snu związany z innymi chorobami.

Obturacyjny bezdech

Obturacyjny bezdech senny polega na przerwach w oddychaniu podczas snu, do których dochodzi w wyniku zapadania się ścian górnych dróg oddechowych. W wyniku tego zatrzymany jest przepływ powietrza do i z płuc, dochodzi do niedotlenienia organizmu (hipoksji), wybudzeń, fragmentacji snu i zaburzeń struktury snu.

Objawy, które powinny nasunąć podejrzenie bezdechu sennego to:

  • nadmierna senność w ciągu dnia,
  • uporczywe chrapanie,
  • obserwowane przez otoczenie przerwy w oddychaniu,
  • łapczywe łapanie oddechu po przebudzeniu,
  • wzmożona potliwość i zwiększona częstość oddawania moczu w nocy.

Częstość jego występowania rośnie z wiekiem i występuje u 34% mężczyzn w wieku 30-70 lat i 17% kobiet w wieku 30-70 lat. Ocenia się, że 1 mld ludzi na świecie cierpi na obturacyjny bezdech senny.  40-50% pacjentów z OBS odczuwa nadmierną senność w ciągu dnia, dotyczy to głównie osób z ciężką postacią bezdechów.

Przyczyną nadmiernej senności u pacjentów z bezdechem sennym jest fragmentacja snu (sen jest przerwany, nieregenerujący) oraz epizody niedotlenienia mózgu, które skutkują uszkodzeniem komórek nerwowych w części mózgu odpowiedzialnej za czuwanie w dzień.

Dlatego przy podejrzeniu występowania bezdechów sennych, istotne jest jak najszybsze zdiagnozowanie problemu (poligrafia, polisomnografia) oraz podjęcie leczenia celem przeciwdziałania skutkom zaburzeń oddychania podczas snu (hipersomnia, otyłość, zwiększone ryzyko cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, udarów).

Konsekwencje nadmiernej senności wywołane obturacyjnym bezdechem sennym, to:

  1. Pacjent odczuwa obniżony nastrój, zaburzenia koncentracji i pamięci, ma osłabiona percepcję otoczenia.
  2. Zawodowo – zwiększona absencja w pracy, mniejsza produktywność i kreatywność, popełnianie błędów.
  3. Częstsza potrzeba korzystania z opieki zdrowotnej, zwiększone ryzyko wypadków (7-krotnie większe ryzyko wypadków komunikacyjnych stosunku do osób bez OBS).

Leczenie obturacyjnego bezdechu sennego polega na:

    1. Zmiana zachowań:
      • redukcji masy ciała,
      • zwiększenie wysiłku fizycznego,
      • zmiana pozycji ciała podczas snu,
      • unikanie alkoholu,
      • modyfikacji leków (unikanie np. beznodwuazepin),
    2. Terapia dodatnim ciśnieniem oddechowym.
    3. Inne np. aparaty stomatologiczne, leki, odstawienie narkotyków i alkoholu;

Opracowanie artykułu: Monika Konopczak, lek. med. Spec. Psychiatra, Psychoterapeuta